Ferdinand Magellan là một trong những nhà thám hiểm vĩ đại nhất trong lịch sử nhân loại, người đã dẫn đầu chuyến hành trình vòng quanh thế giới đầu tiên. Mặc dù bản thân ông không sống sót để hoàn thành toàn bộ hành trình, nhưng tầm nhìn, sự quyết tâm và khả năng lãnh đạo của ông đã mở ra một kỷ nguyên mới trong lịch sử hàng hải và khám phá địa lý. Bài viết này sẽ khám phá cuộc đời, sự nghiệp và di sản của Ferdinand Magellan – người đã thay đổi cách nhìn của chúng ta về thế giới.
Thời Niên Thiếu và Những Năm Đầu Đời
Ferdinand Magellan (tiếng Bồ Đào Nha: Fernão de Magalhães) sinh ra khoảng năm 1480 trong một gia đình quý tộc nhỏ tại miền bắc Bồ Đào Nha, vùng Trás-os-Montes hoặc tỉnh Porto. Tên đầy đủ của ông là Fernão de Magalhães, nhưng ông được biết đến nhiều hơn với tên gọi tiếng Tây Ban Nha là Fernando de Magallanes hoặc Ferdinand Magellan trong tiếng Anh.
Khi còn trẻ, Magellan được gửi đến triều đình Bồ Đào Nha để phục vụ như một cậu bé hầu cận cho Hoàng hậu Leonor. Tại đây, ông được tiếp cận với nền giáo dục tốt, học về hàng hải, thiên văn học và các khoa học khác. Đây cũng là nơi ông lần đầu tiên nghe về những chuyến thám hiểm vĩ đại và phát triển niềm đam mê với biển cả.
Sự Nghiệp Hàng Hải Đầu Đời
Năm 1505, ở tuổi 25, Magellan tham gia vào hạm đội của Francisco de Almeida, vị phó vương Bồ Đào Nha đầu tiên tại Ấn Độ. Trong những năm tiếp theo, ông tham gia nhiều chiến dịch quân sự và thám hiểm ở Đông Phi, Ấn Độ và các vùng biển Đông Nam Á. Những chuyến đi này giúp ông tích lũy kinh nghiệm quý báu về hàng hải và hiểu biết về các vùng đất xa xôi.
Năm 1511, Magellan tham gia vào cuộc chinh phục Malacca (Malaysia ngày nay) dưới sự chỉ huy của Afonso de Albuquerque. Sau đó, ông tiếp tục thám hiểm các quần đảo Moluccas (Quần đảo Gia vị), nơi mà sau này trở thành mục tiêu chính trong chuyến thám hiểm vòng quanh thế giới của ông.
Mặc dù có nhiều thành tích, Magellan vẫn không nhận được sự công nhận xứng đáng từ vua Manuel I của Bồ Đào Nha. Sau khi bị từ chối hỗ trợ cho kế hoạch thám hiểm của mình, Magellan quyết định rời bỏ quê hương và tìm kiếm sự ủng hộ từ Tây Ban Nha – đối thủ lớn nhất của Bồ Đào Nha trong thời kỳ khám phá.
Kế Hoạch Táo Bạo và Sự Ủng Hộ của Tây Ban Nha
Năm 1517, Magellan chuyển đến Seville, Tây Ban Nha và chính thức từ bỏ quốc tịch Bồ Đào Nha. Tại đây, ông trình bày kế hoạch táo bạo với vua Charles I (sau này là Hoàng đế Charles V của Đế chế La Mã Thần thánh): tìm một con đường phía tây đến quần đảo Gia vị (Moluccas) thay vì đi về phía đông như người Bồ Đào Nha vẫn làm.
Kế hoạch này dựa trên hai niềm tin chính:
- Trái đất có hình cầu (một khái niệm đã được chấp nhận rộng rãi trong giới học thuật thời đó, mặc dù kích thước chính xác của trái đất vẫn chưa được biết đến)
- Có thể tồn tại một con đường biển ở phía nam châu Mỹ để đi đến châu Á
Đề xuất này rất hấp dẫn đối với Tây Ban Nha vì nếu thành công, nó sẽ cho phép họ tiếp cận trực tiếp với các nguồn gia vị quý giá mà không vi phạm Hiệp ước Tordesillas năm 1494 – hiệp ước chia thế giới thành hai phần giữa Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha.
Ngày 22 tháng 3 năm 1518, vua Charles I chấp thuận kế hoạch của Magellan và cung cấp cho ông năm con tàu: Trinidad, San Antonio, Concepción, Victoria và Santiago, cùng với khoảng 270 thủy thủ.
Chuyến Hành Trình Vòng Quanh Thế Giới
Khởi Hành và Vượt Đại Tây Dương
Ngày 20 tháng 9 năm 1519, hạm đội của Magellan khởi hành từ cảng Sanlúcar de Barrameda, Tây Ban Nha. Đoàn thám hiểm bao gồm một đội ngũ đa quốc tịch với thủy thủ đến từ Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Ý, Đức, Pháp và thậm chí cả Hy Lạp. Magellan được bổ nhiệm làm Thuyền trưởng Tổng quản (Captain-General) của hạm đội.
Sau khi ghé qua quần đảo Canary để tiếp tế, hạm đội vượt Đại Tây Dương và đến bờ biển Brazil vào ngày 13 tháng 12 năm 1519. Từ đây, họ đi dọc theo bờ biển Nam Mỹ, tìm kiếm một con đường đi qua lục địa.
Đối Mặt Với Thử Thách
Chuyến hành trình nhanh chóng gặp phải nhiều khó khăn. Khi mùa đông đến gần, Magellan quyết định dừng lại tại Vịnh San Julián (ngày nay thuộc Argentina) để trú đông. Tại đây, ông phải đối mặt với một cuộc nổi loạn nghiêm trọng do các thuyền trưởng người Tây Ban Nha không hài lòng với việc phải phục tùng một người Bồ Đào Nha.
Với sự quyết đoán và khéo léo, Magellan đã dập tắt cuộc nổi loạn, xử tử một số thủ lĩnh và bỏ lại hai người khác trên bờ khi hạm đội tiếp tục hành trình. Trong thời gian này, họ cũng có những cuộc tiếp xúc đầu tiên với người bản địa Patagonia, những người mà Magellan mô tả là “những người khổng lồ” vì vóc dáng cao lớn của họ.
Khám Phá Eo Biển Magellan
Vào tháng 10 năm 1520, sau nhiều tháng tìm kiếm, hạm đội cuối cùng đã phát hiện ra một eo biển (sau này được đặt tên là Eo biển Magellan) ở cực nam của Nam Mỹ. Đây là một khám phá quan trọng – con đường biển nối liền Đại Tây Dương và Thái Bình Dương mà Magellan đã dự đoán.
Việc đi qua eo biển này là một thử thách lớn với dòng hải lưu mạnh, thời tiết khắc nghiệt và địa hình phức tạp. Trong quá trình này, thuyền trưởng của tàu San Antonio đã đào tẩu và quay trở lại Tây Ban Nha, làm giảm đáng kể nguồn lực của đoàn thám hiểm.
Sau 38 ngày vật lộn với eo biển dài 373 dặm, ba con tàu còn lại của Magellan cuối cùng đã đi vào một đại dương rộng lớn và yên bình mà ông đặt tên là “Mar Pacifico” (Biển Thái Bình) vào ngày 28 tháng 11 năm 1520.
Vượt Thái Bình Dương
Không ai trong đoàn thám hiểm, kể cả Magellan, có thể tưởng tượng được kích thước thực sự của Thái Bình Dương. Họ dự đoán sẽ mất vài tuần để đến được châu Á, nhưng thực tế phải mất gần bốn tháng vượt qua đại dương mênh mông này.
Đây là giai đoạn khó khăn nhất của hành trình. Thủy thủ đoàn phải chịu đựng nạn đói, khát và bệnh scurvy (do thiếu vitamin C). Nhiều người đã không sống sót. Theo ghi chép của Antonio Pigafetta, một nhà quý tộc Ý đi cùng đoàn thám hiểm và là người viết nhật ký chi tiết về chuyến đi, thủy thủ đoàn phải ăn da bò ngâm nước biển, chuột và thậm chí cả mùn cưa để sống sót.
Cuối cùng, vào ngày 6 tháng 3 năm 1521, họ đến được quần đảo mà ngày nay là Philippines – điểm dừng chân đầu tiên sau hơn ba tháng trên biển không nhìn thấy đất liền.
Cái Chết của Magellan
Tại Philippines, Magellan thiết lập quan hệ tốt đẹp với một số thủ lĩnh địa phương, đặc biệt là Raja Humabon của đảo Cebu, người đã chấp nhận đạo Thiên Chúa cùng với nhiều thần dân của mình. Tuy nhiên, sự can thiệp của Magellan vào chính trị địa phương đã dẫn đến hậu quả bi thảm.
Khi cố gắng hỗ trợ Raja Humabon trong một cuộc xung đột với thủ lĩnh Lapu-Lapu của đảo Mactan lân cận, Magellan đã dẫn một nhóm nhỏ người đi tấn công. Đánh giá thấp sức mạnh của đối phương, ông và đồng đội đã bị đánh bại. Ferdinand Magellan thiệt mạng trong trận chiến này vào ngày 27 tháng 4 năm 1521, không bao giờ hoàn thành chuyến hành trình vòng quanh thế giới mà ông đã khởi xướng.
Hoàn Thành Hành Trình
Sau cái chết của Magellan, Juan Sebastián Elcano, một thủy thủ người Basque, đã được bầu làm thuyền trưởng mới. Dưới sự lãnh đạo của ông, đoàn thám hiểm tiếp tục đến quần đảo Moluccas (Quần đảo Gia vị), nơi họ lấy được một lượng lớn đinh hương và hạt nhục đậu khấu quý giá.
Với chỉ còn một con tàu là Victoria và 47 người sống sót, Elcano quyết định quay về Tây Ban Nha bằng cách đi về phía tây, vòng qua Mũi Hảo Vọng và hoàn thành chuyến đi vòng quanh thế giới. Sau khi vượt qua Ấn Độ Dương, đi dọc bờ biển châu Phi và vượt qua Đại Tây Dương một lần nữa, Victoria cuối cùng đã trở về Sanlúcar de Barrameda vào ngày 6 tháng 9 năm 1522 – gần ba năm sau khi khởi hành.
Chỉ có 18 thành viên ban đầu của đoàn thám hiểm sống sót trở về Tây Ban Nha trên con tàu Victoria. Họ là những người đầu tiên trong lịch sử đi vòng quanh thế giới.
Ý Nghĩa và Di Sản
Thành Tựu Khoa Học và Địa Lý
Chuyến thám hiểm của Magellan đã mang lại những đóng góp to lớn cho khoa học và địa lý:
- Chứng minh thực tế rằng Trái đất có hình cầu và có thể đi vòng quanh nó bằng đường biển
- Xác định kích thước thực sự của Trái đất, lớn hơn nhiều so với ước tính trước đó
- Khám phá Eo biển Magellan – con đường biển quan trọng nối liền Đại Tây Dương và Thái Bình Dương
- Đặt tên cho Thái Bình Dương (Pacific Ocean)
- Cung cấp thông tin quý giá về các vùng đất, dân cư và tài nguyên mới
Nhật ký của Antonio Pigafetta, người đã ghi chép chi tiết về chuyến đi, trở thành nguồn tài liệu vô giá cho các nhà khoa học, nhà địa lý và nhà thám hiểm sau này.
Tác Động Kinh Tế và Chính Trị
Chuyến thám hiểm cũng có những tác động sâu rộng về mặt kinh tế và chính trị:
- Mở ra con đường thương mại mới giữa châu Âu và châu Á
- Tăng cường vị thế của Tây Ban Nha như một cường quốc hàng hải và thuộc địa
- Dẫn đến tranh chấp mới giữa Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha về quyền sở hữu quần đảo Moluccas (Quần đảo Gia vị)
- Thúc đẩy các chuyến thám hiểm tiếp theo và mở rộng thuộc địa châu Âu
Mặc dù về mặt thương mại, chuyến đi không mang lại lợi nhuận lớn như mong đợi (chi phí tổ chức cao hơn giá trị hàng hóa mang về), nhưng giá trị lâu dài của nó đối với Tây Ban Nha và châu Âu là không thể đo lường.
Di Sản Văn Hóa
Ferdinand Magellan và chuyến thám hiểm của ông đã để lại dấu ấn sâu đậm trong văn hóa toàn cầu:
- Tên của ông được đặt cho nhiều địa danh địa lý, bao gồm Eo biển Magellan, Vân tinh Magellan (hai thiên hà gần Dải Ngân hà), và nhiều đường phố, trường học trên khắp thế giới
- Câu chuyện về chuyến thám hiểm đã truyền cảm hứng cho vô số tác phẩm văn học, nghệ thuật và phim ảnh
- Magellan được tôn vinh như một trong những nhà thám hiểm vĩ đại nhất mọi thời đại, biểu tượng của tinh thần dũng cảm, kiên trì và khám phá
Tại Philippines, di sản của Magellan phức tạp hơn. Mặc dù ông được ghi nhận là người đầu tiên mang đạo Thiên Chúa đến quốc gia này, nhưng Lapu-Lapu – người đánh bại Magellan – được tôn vinh như một anh hùng dân tộc, biểu tượng của sự kháng cự chống lại thực dân.
Những Tranh Cãi và Góc Nhìn Hiện Đại
Ai Thực Sự Là Người Đầu Tiên Đi Vòng Quanh Thế Giới?
Mặc dù chuyến thám hiểm của Magellan thường được coi là chuyến đi vòng quanh thế giới đầu tiên, nhưng bản thân Magellan không hoàn thành toàn bộ hành trình. Ông thiệt mạng tại Philippines, chỉ hoàn thành khoảng một nửa chuyến đi.
Juan Sebastián Elcano, người tiếp quản sau cái chết của Magellan, mới là người thực sự hoàn thành chuyến đi vòng quanh thế giới. Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng chính tầm nhìn, kế hoạch và sự lãnh đạo của Magellan đã làm nên thành công của chuyến thám hiểm.
Một điểm thú vị khác là có thể có một người đã thực sự đi vòng quanh thế giới trước cả đoàn thám hiểm: Enrique of Malacca, người phiên dịch của Magellan. Enrique, một người bản địa Đông Nam Á, đã được Magellan bắt làm nô lệ tại Malacca năm 1511 và đưa về châu Âu. Khi đoàn thám hiểm đến Philippines, Enrique có thể đã trở lại gần quê hương của mình, hoàn thành một vòng quanh thế giới (mặc dù theo một lộ trình khác với phần còn lại của đoàn thám hiểm).
Góc Nhìn Thực Dân và Bản Địa
Trong lịch sử truyền thống, Magellan và các nhà thám hiểm châu Âu khác thường được ca ngợi như những anh hùng dũng cảm mở rộng biên giới kiến thức của nhân loại. Tuy nhiên, góc nhìn hiện đại phức tạp hơn nhiều.
Các học giả ngày nay cũng xem xét tác động tiêu cực của các cuộc thám hiểm này đối với người bản địa và nền văn hóa của họ. Chuyến thám hiểm của Magellan đánh dấu sự khởi đầu của ảnh hưởng châu Âu tại Philippines, cuối cùng dẫn đến hơn 300 năm cai trị của Tây Ban Nha.
Tại nhiều quốc gia, đặc biệt là những nơi từng là thuộc địa, có sự đánh giá lại về di sản của các nhà thám hiểm như Magellan, Columbus và những người khác, với sự công nhận nhiều hơn về quan điểm của người bản địa và chi phí con người của quá trình thực dân hóa.
Kết Luận
Ferdinand Magellan là một nhân vật phức tạp trong lịch sử thế giới – vừa là một nhà thám hiểm tài ba với tầm nhìn vượt thời đại, vừa là sản phẩm của thời đại đế quốc châu Âu với những giá trị và động cơ của nó. Chuyến thám hiểm vòng quanh thế giới mà ông khởi xướng đã thay đổi mãi mãi hiểu biết của chúng ta về hành tinh này và mở ra kỷ nguyên mới trong lịch sử toàn cầu.
Mặc dù không sống để nhìn thấy thành công cuối cùng của chuyến thám hiểm, nhưng di sản của Magellan vẫn tồn tại qua nhiều thế kỷ. Tinh thần dũng cảm, kiên trì và khám phá của ông tiếp tục truyền cảm hứng cho các thế hệ nhà thám hiểm, từ những người đi biển thời Phục hưng đến các phi hành gia hiện đại khám phá không gian vũ trụ.
Khi chúng ta nhìn lại chuyến hành trình phi thường này sau 500 năm, chúng ta có thể đánh giá cao cả thành tựu to lớn và những mâu thuẫn phức tạp của nó – một minh chứng cho khả năng của con người trong việc vượt qua những thử thách không tưởng, đồng thời là lời nhắc nhở về trách nhiệm của chúng ta đối với các nền văn hóa và con người mà chúng ta gặp gỡ trong hành trình khám phá.
