Jane Austen (1775-1817) là một trong những nhà văn nữ vĩ đại nhất của nền văn học Anh, người đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử văn học thế giới với những tác phẩm bất hủ như “Kiêu hãnh và Định kiến” (Pride and Prejudice), “Lý trí và Tình cảm” (Sense and Sensibility), và “Emma”. Mặc dù sống trong một thời đại mà phụ nữ ít có cơ hội thể hiện tài năng văn chương, Jane Austen đã vượt qua những rào cản xã hội để trở thành một trong những tiếng nói quan trọng nhất của thời đại cô.
Cuộc đời và sự nghiệp văn chương
Thời thơ ấu và gia đình
Jane Austen sinh ngày 16 tháng 12 năm 1775 tại ngôi làng Steventon, Hampshire, Anh quốc. Cô là con thứ bảy trong số tám người con của Mục sư George Austen và vợ ông, Cassandra Leigh Austen. Gia đình Austen thuộc tầng lớp trung lưu có học thức, và điều này đã ảnh hưởng sâu sắc đến các tác phẩm sau này của Jane, khi cô thường xuyên mô tả cuộc sống của tầng lớp địa chủ và quý tộc nhỏ ở nông thôn Anh.
Cha của Jane, Mục sư George Austen, là một người đàn ông có học thức và sở hữu một thư viện ấn tượng tại nhà. Ông khuyến khích con cái đọc sách và phát triển tư duy phê phán. Điều này đã tạo nền tảng vững chắc cho tài năng văn chương sau này của Jane Austen. Mối quan hệ đặc biệt gần gũi giữa Jane và người chị Cassandra cũng là một phần quan trọng trong cuộc đời cô. Hai chị em là bạn thân thiết suốt đời, và phần lớn những gì chúng ta biết về Jane Austen ngày nay là nhờ vào những lá thư cô viết cho Cassandra.
Giáo dục và những năm tháng hình thành
Không giống như nhiều phụ nữ cùng thời, Jane Austen nhận được một nền giáo dục tương đối tốt. Cô được học tại trường nội trú ở Oxford và Southampton trong một thời gian ngắn, nhưng phần lớn kiến thức của cô đến từ việc tự học tại thư viện gia đình và sự hướng dẫn của cha cô. Từ rất sớm, Jane đã thể hiện niềm đam mê với văn chương và bắt đầu viết những tác phẩm ngắn để giải trí cho gia đình.
Những tác phẩm đầu tiên của Austen, được gọi là “Juvenilia” (tác phẩm tuổi trẻ), bao gồm các truyện ngắn, kịch, và tiểu thuyết ngắn mà cô viết từ năm 11 đến 18 tuổi. Những tác phẩm này thể hiện sự hài hước sắc sảo và khả năng quan sát xã hội tinh tế mà sau này trở thành đặc trưng trong văn phong của cô.
Cuộc sống trưởng thành và sự nghiệp viết lách
Năm 1801, gia đình Austen chuyển đến thành phố Bath, một quyết định mà Jane không mấy hài lòng. Thời gian sống ở Bath (1801-1806) được cho là giai đoạn ít sáng tạo nhất trong sự nghiệp của cô. Sau khi cha cô qua đời vào năm 1805, tình hình tài chính của gia đình trở nên khó khăn. Jane, cùng với mẹ và chị gái Cassandra, phải sống nhờ vào sự hỗ trợ của các anh trai.
Năm 1809, Jane cùng mẹ và chị chuyển đến Chawton, Hampshire, nơi anh trai Edward cung cấp cho họ một ngôi nhà nhỏ trong khuôn viên trang trại của anh. Chính tại đây, trong một căn phòng nhỏ với chiếc bàn gỗ sồi, Jane Austen đã hoàn thành và xuất bản tất cả các tiểu thuyết nổi tiếng của mình.
“Lý trí và Tình cảm” được xuất bản vào năm 1811, “Kiêu hãnh và Định kiến” vào năm 1813, “Đan Trang Viện” (Mansfield Park) vào năm 1814, và “Emma” vào năm 1815. Hai tác phẩm cuối cùng của cô, “Northanger Abbey” và “Thuyết phục” (Persuasion), được xuất bản sau khi cô qua đời vào năm 1818.
Đáng chú ý là tất cả các tiểu thuyết của Jane Austen đều được xuất bản ẩn danh, với dòng chữ “By a Lady” (Bởi một Quý cô) hoặc “By the Author of Sense and Sensibility” (Bởi tác giả của Lý trí và Tình cảm). Danh tính thật của cô chỉ được tiết lộ sau khi cô qua đời.
Những năm cuối đời và di sản
Vào đầu năm 1816, sức khỏe của Jane Austen bắt đầu suy giảm. Mặc dù vậy, cô vẫn tiếp tục viết và hoàn thành “Thuyết phục” vào tháng 8 năm đó. Cô cũng bắt đầu một tiểu thuyết mới có tên “Sanditon”, nhưng không thể hoàn thành do bệnh tình ngày càng nặng.
Jane Austen qua đời vào ngày 18 tháng 7 năm 1817, ở tuổi 41, tại Winchester, Anh quốc. Nguyên nhân cái chết của cô vẫn còn gây tranh cãi, với các giả thuyết từ bệnh Addison đến bệnh Hodgkin hoặc thậm chí là ngộ độc thạch tín. Cô được chôn cất tại Nhà thờ Winchester, và tấm bia mộ ban đầu của cô không hề đề cập đến thành tựu văn học của cô.
Mặc dù được đánh giá cao trong thời đại của mình, Jane Austen chỉ thực sự được công nhận là một trong những nhà văn vĩ đại nhất của nền văn học Anh vào thế kỷ 20. Ngày nay, các tác phẩm của cô được dịch ra nhiều thứ tiếng, được chuyển thể thành phim, truyền hình, và tiếp tục truyền cảm hứng cho vô số tác giả và độc giả trên toàn thế giới.
Phong cách và chủ đề trong tác phẩm của Jane Austen
Phong cách viết độc đáo
Jane Austen nổi tiếng với phong cách viết tinh tế, sắc sảo và đầy châm biếm. Cô sử dụng kỹ thuật “lời kể tự do gián tiếp” (free indirect discourse) – một phương pháp kể chuyện kết hợp giữa ngôi thứ ba khách quan và suy nghĩ chủ quan của nhân vật – một cách tài tình, khiến độc giả vừa có thể hiểu được suy nghĩ của nhân vật vừa nhận ra những mâu thuẫn và hạn chế trong nhận thức của họ.
Văn phong của Austen được đặc trưng bởi sự chính xác trong việc sử dụng từ ngữ, những đoạn đối thoại sắc bén, và khả năng mô tả tinh tế những tương tác xã hội phức tạp. Cô thường sử dụng sự châm biếm và mỉa mai để phê phán những thói hư tật xấu và những quy ước xã hội vô lý của thời đại.
Nhà phê bình văn học W. Somerset Maugham từng nhận xét: “Jane Austen là một trong số ít những nhà văn mà tác phẩm của họ hoàn hảo đến mức bạn không thể tưởng tượng được việc thay đổi một từ nào trong đó.”
Chủ đề chính trong tác phẩm
Các tiểu thuyết của Jane Austen thường xoay quanh một số chủ đề chính:
- Hôn nhân và địa vị xã hội: Trong thời đại của Austen, hôn nhân là con đường duy nhất để phụ nữ đảm bảo an ninh tài chính và địa vị xã hội. Các tác phẩm của cô thường khám phá những áp lực mà phụ nữ phải đối mặt trong việc tìm kiếm một cuộc hôn nhân phù hợp.
- Giai cấp và tiền bạc: Austen mô tả chi tiết hệ thống giai cấp phức tạp của xã hội Anh thời Georgian và tác động của nó đến cuộc sống hàng ngày. Cô thường phê phán những người quá coi trọng địa vị và tiền bạc mà bỏ qua phẩm chất đạo đức.
- Tự nhận thức và phát triển cá nhân: Nhiều nhân vật chính của Austen trải qua hành trình tự nhận thức, học cách nhìn nhận và vượt qua những định kiến và sai lầm của bản thân.
- Đạo đức và phẩm giá: Austen đề cao những giá trị như trung thực, lòng tốt, và phẩm giá cá nhân, đồng thời phê phán sự giả dối, kiêu ngạo, và ích kỷ.
- Vai trò của phụ nữ: Mặc dù không công khai tuyên bố mình là nhà nữ quyền, Austen thường mô tả những nhân vật nữ thông minh, độc lập trong tư duy, và có khả năng đưa ra quyết định cho cuộc sống của mình trong khuôn khổ của xã hội thời đó.
Bối cảnh xã hội trong tác phẩm
Jane Austen viết về thế giới mà cô biết rõ: xã hội tầng lớp trung lưu và quý tộc nhỏ ở nông thôn Anh vào cuối thế kỷ 18 và đầu thế kỷ 19. Cô tập trung vào “hai hoặc ba gia đình trong một ngôi làng nhỏ” – như chính cô đã mô tả phạm vi của tác phẩm mình.
Mặc dù phạm vi địa lý và xã hội của các tiểu thuyết Austen có vẻ hạn chế, nhưng thông qua lăng kính hẹp này, cô đã khám phá những vấn đề phổ quát về bản chất con người, đạo đức, và xã hội. Các nhân vật của cô sống trong một thế giới được định hình bởi những quy tắc xã hội nghiêm ngặt, nơi mà một lời nói sai lầm hay một hành động không phù hợp có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng.
Đáng chú ý là Austen hiếm khi đề cập trực tiếp đến những sự kiện lịch sử lớn của thời đại, như Chiến tranh Napoleon hay Cách mạng Công nghiệp. Tuy nhiên, những biến động này vẫn hiện diện ngầm trong tác phẩm của cô, thông qua sự xuất hiện của các nhân vật quân nhân hay những thay đổi trong cấu trúc xã hội.
Phân tích “Kiêu hãnh và Định kiến” – Tác phẩm nổi tiếng nhất của Jane Austen
Tổng quan về tác phẩm
“Kiêu hãnh và Định kiến” (Pride and Prejudice), xuất bản năm 1813, là tác phẩm nổi tiếng nhất của Jane Austen và được coi là một trong những tiểu thuyết vĩ đại nhất của nền văn học Anh. Tác phẩm ban đầu có tên là “First Impressions” (Ấn tượng đầu tiên), được Austen viết vào năm 1796-1797, nhưng không được xuất bản. Sau đó, cô đã sửa đổi đáng kể và xuất bản dưới tên “Pride and Prejudice”.
Câu mở đầu nổi tiếng của tác phẩm – “It is a truth universally acknowledged, that a single man in possession of a good fortune, must be in want of a wife” (Đó là một sự thật được thừa nhận rộng rãi rằng một người đàn ông độc thân sở hữu một tài sản lớn ắt hẳn đang cần một người vợ) – ngay lập tức thiết lập giọng điệu châm biếm và chủ đề chính của tiểu thuyết: hôn nhân và những động cơ đằng sau nó.
Cốt truyện và nhân vật chính
Trung tâm của câu chuyện là Elizabeth Bennet, cô con gái thứ hai trong năm chị em nhà Bennet. Gia đình Bennet thuộc tầng lớp địa chủ nhỏ, nhưng do không có con trai nên tài sản sẽ được thừa kế bởi một người họ hàng xa là ông Collins sau khi ông Bennet qua đời. Điều này tạo áp lực cho bà Bennet trong việc tìm kiếm những cuộc hôn nhân tốt cho các con gái.
Khi một quý ông giàu có tên Bingley chuyển đến vùng lân cận, bà Bennet ngay lập tức xem ông ta là một ứng cử viên tiềm năng cho con gái cả Jane. Tại một buổi khiêu vũ địa phương, Jane và Bingley có ấn tượng tốt về nhau. Tuy nhiên, người bạn của Bingley, Darcy, lại gây ấn tượng xấu với mọi người, đặc biệt là Elizabeth, khi anh từ chối khiêu vũ và tỏ ra kiêu ngạo.
Khi Elizabeth biết được rằng Darcy đã can thiệp vào mối quan hệ giữa Jane và Bingley, cô càng thêm ghét anh. Tuy nhiên, Darcy lại dần bị thu hút bởi trí tuệ và cá tính độc lập của Elizabeth. Anh cầu hôn cô, nhưng làm điều đó một cách kiêu ngạo, nhấn mạnh vào sự chênh lệch địa vị xã hội giữa họ. Elizabeth từ chối một cách quyết liệt.
Sau đó, thông qua một lá thư, Elizabeth dần hiểu hơn về Darcy và nhận ra những định kiến của mình. Đồng thời, Darcy cũng nhận ra sự kiêu ngạo của mình và cố gắng thay đổi. Khi em gái út của Elizabeth, Lydia, bỏ trốn với một sĩ quan quân đội tên Wickham, Darcy đã âm thầm can thiệp để cứu vãn danh dự của gia đình Bennet.
Cuối cùng, sau khi vượt qua những hiểu lầm và rào cản, Elizabeth và Darcy đã nhận ra tình yêu thực sự của họ dành cho nhau và kết hôn, cũng như Jane và Bingley.
Chủ đề và ý nghĩa
“Kiêu hãnh và Định kiến” khám phá nhiều chủ đề phức tạp:
- Kiêu hãnh và định kiến: Như tên gọi, tiểu thuyết khám phá cách mà kiêu hãnh (của Darcy) và định kiến (của Elizabeth) có thể cản trở sự hiểu biết và hạnh phúc. Cả hai nhân vật đều phải vượt qua những khuyết điểm này để tìm thấy hạnh phúc.
- Hôn nhân: Tiểu thuyết trình bày nhiều loại hôn nhân khác nhau: hôn nhân vì tình yêu (Elizabeth-Darcy, Jane-Bingley), hôn nhân vì an ninh tài chính (Charlotte-Collins), và hôn nhân vì đam mê nhất thời (Lydia-Wickham).
- Giai cấp và tiền bạc: Austen phê phán sự phân biệt giai cấp cứng nhắc và thái độ khinh miệt của tầng lớp quý tộc đối với những người “thấp kém” hơn, đồng thời thừa nhận tầm quan trọng của sự ổn định tài chính trong hôn nhân.
- Giáo dục và đạo đức: Tiểu thuyết nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giáo dục đúng đắn và phát triển đạo đức, thay vì chỉ tập trung vào những kỹ năng hời hợt như âm nhạc hay hội họa.
Tác động và di sản
“Kiêu hãnh và Định kiến” đã trở thành một trong những tiểu thuyết được yêu thích nhất mọi thời đại. Tác phẩm đã được chuyển thể thành nhiều bộ phim, series truyền hình, và các tác phẩm phái sinh khác. Phiên bản truyền hình năm 1995 của BBC với Colin Firth trong vai Darcy và bộ phim năm 2005 với Keira Knightley trong vai Elizabeth đặc biệt nổi tiếng.
Tác phẩm cũng đã truyền cảm hứng cho vô số tiểu thuyết hiện đại, từ “Bridget Jones’s Diary” của Helen Fielding đến “Pride and Prejudice and Zombies” của Seth Grahame-Smith. Những nhân vật như Elizabeth Bennet và Mr. Darcy đã trở thành biểu tượng văn hóa, và mối quan hệ của họ thường được coi là hình mẫu của tình yêu lãng mạn trong văn học.
Nhà văn Virginia Woolf từng nhận xét về Jane Austen: “Trong số tất cả các nhà văn vĩ đại, cô ấy là người khó bắt chước nhất. Bởi vì, dù bạn có thể nắm bắt được văn phong và phương pháp của cô ấy, bạn không thể nào bắt chước được tầm nhìn của cô ấy.”
Ảnh hưởng của Jane Austen đến văn học và văn hóa đại chúng
Vị trí trong lịch sử văn học
Jane Austen viết vào thời kỳ chuyển tiếp giữa chủ nghĩa cổ điển của thế kỷ 18 và chủ nghĩa lãng mạn của thế kỷ 19. Mặc dù cô không hoàn toàn thuộc về bất kỳ trường phái nào, tác phẩm của cô đã đóng góp đáng kể vào sự phát triển của tiểu thuyết hiện đại.
Austen đã mở rộng phạm vi của tiểu thuyết bằng cách tập trung vào đời sống nội tâm của các nhân vật và mô tả chi tiết những tương tác xã hội hàng ngày. Cô đã nâng cao vị thế của tiểu thuyết từ một hình thức giải trí đơn thuần thành một hình thức nghệ thuật nghiêm túc có khả năng khám phá những vấn đề phức tạp về đạo đức và xã hội.
Nhà phê bình văn học F.R. Leavis đã đưa Austen vào “Truyền thống Vĩ đại” của văn học Anh, cùng với George Eliot, Henry James, và Joseph Conrad. Nhà văn Walter Scott, một người đương thời với Austen, đã ca ngợi “khả năng phi thường của cô trong việc mô tả cuộc sống thông thường, mà không cần đến những sự kiện kỳ lạ hay cảm xúc mạnh mẽ.”
Ảnh hưởng đến các nhà văn sau này
Ảnh hưởng của Jane Austen đến các nhà văn sau này là rất lớn. Virginia Woolf từng gọi cô là “nhà văn hoàn hảo nhất trong ngôn ngữ tiếng Anh”. Nhiều nhà văn nổi tiếng đã thừa nhận ảnh hưởng của Austen đối với tác phẩm của họ:
- Charlotte Brontë và Emily Brontë: Mặc dù phong cách viết của họ khác biệt với Austen, nhưng sự tập trung vào nhân vật nữ mạnh mẽ và độc lập chịu ảnh hưởng từ Austen.
- George Eliot: Kế thừa từ Austen sự quan tâm đến đời sống nội tâm của nhân vật và phê phán xã hội.
- E.M. Forster: Chịu ảnh hưởng từ kỹ thuật kể chuyện và sự châm biếm của Austen.
- Các nhà văn hiện đại: Từ Ian McEwan đến Kazuo Ishiguro đều thừa nhận ảnh hưởng của Austen trong việc mô tả tâm lý nhân vật và các tương tác xã hội.
Ngoài ra, Austen đã truyền cảm hứng cho một thể loại văn học riêng biệt, thường được gọi là “Austenesque” hoặc “JAFF” (Jane Austen Fan Fiction), bao gồm các tiểu thuyết tiếp nối, viết lại, hoặc lấy cảm hứng từ tác phẩm của cô.
Jane Austen trong văn hóa đại chúng
Trong những thập kỷ gần đây, Jane Austen đã trở thành một hiện tượng văn hóa đại chúng. Các tác phẩm của cô đã được chuyển thể thành vô số bộ phim, series truyền hình, và các phiên bản hiện đại:
- Phim và truyền hình: Từ phiên bản “Pride and Prejudice” năm 1995 của BBC đến “Emma” (2020), các tác phẩm của Austen liên tục được chuyển thể cho màn ảnh.
- Phiên bản hiện đại: “Clueless” (1995) dựa trên “Emma”, “Bridget Jones’s Diary” lấy cảm hứng từ “Pride and Prejudice”, và “Fire Island” (2022) là một phiên bản LGBTQ+ của “Pride and Prejudice”.
- Văn học phái sinh: “Pride and Prejudice and Zombies”, “Death Comes to Pemberley”, và vô số tiểu thuyết tiếp nối khác.
- Du lịch văn học: Các địa điểm liên quan đến Austen như Chawton Cottage và Bath đã trở thành điểm đến du lịch phổ biến.
- Sản phẩm thương mại: Từ áo phông in câu nói nổi tiếng của Austen đến trà Jane Austen và búp bê Elizabeth Bennet.
Hiện tượng “Janeite” – thuật ngữ chỉ những người hâm mộ cuồng nhiệt tác phẩm của Jane Austen – đã tồn tại từ cuối thế kỷ 19 và tiếp tục phát triển mạnh mẽ. Các hội Jane Austen tồn tại trên khắp thế giới, tổ chức các sự kiện như khiêu vũ thời Regency, đọc sách, và hội thảo học thuật.
Kết luận
Jane Austen, với tài năng văn chương xuất chúng và tầm nhìn sâu sắc về xã hội và bản chất con người, đã để lại một di sản văn học vô cùng quý giá. Mặc dù chỉ xuất bản sáu tiểu thuyết hoàn chỉnh
