Leonardo da Vinci (1452-1519) là một trong những nhân vật vĩ đại nhất trong lịch sử nhân loại, một thiên tài toàn năng với những đóng góp vượt thời gian trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Ông không chỉ là một họa sĩ tài ba với những kiệt tác như “Mona Lisa” và “Bữa tối cuối cùng”, mà còn là một nhà khoa học, kỹ sư, nhà giải phẫu học, kiến trúc sư, nhạc sĩ và nhà phát minh. Tầm ảnh hưởng của Leonardo vượt xa thời đại của ông và tiếp tục truyền cảm hứng cho các thế hệ sau.
Thời niên thiếu và những năm đầu đời
Leonardo da Vinci sinh ngày 15 tháng 4 năm 1452 tại thị trấn Vinci, gần Florence, Ý. Tên của ông có nghĩa là “Leonardo đến từ Vinci”. Ông là con trai ngoài giá thú của một công chứng viên giàu có tên Ser Piero da Vinci và một cô gái nông thôn tên Caterina. Mặc dù không được thừa nhận chính thức, Leonardo vẫn được cha nuôi dưỡng và nhận được một nền giáo dục cơ bản, bao gồm toán học, đọc và viết.
Từ nhỏ, Leonardo đã thể hiện tài năng nghệ thuật phi thường. Theo tiểu sử của Giorgio Vasari, một câu chuyện nổi tiếng kể rằng cha của Leonardo đã mang một tấm khiên gỗ đến nhờ một họa sĩ vẽ. Thay vào đó, ông đã giao nó cho Leonardo, người đã vẽ một con quái vật đáng sợ đến nỗi cha ông đã bị sốc khi nhìn thấy nó. Ser Piero đã bán tác phẩm này và mua một tấm khiên khác đã được vẽ sẵn cho người nông dân.
Thời kỳ học việc tại Florence
Năm 1466, khi mới 14 tuổi, Leonardo bắt đầu thời kỳ học việc tại xưởng của Andrea del Verrocchio, một trong những họa sĩ và nhà điêu khắc nổi tiếng nhất ở Florence. Tại đây, ông không chỉ học vẽ và điêu khắc mà còn được đào tạo về nhiều kỹ năng kỹ thuật khác nhau như hóa học, luyện kim, gia công kim loại, đúc đồng, và các công việc với da, sợi, và thạch cao.
Một giai thoại nổi tiếng kể rằng khi Leonardo còn là học trò, ông đã được giao nhiệm vụ vẽ một thiên thần trong bức tranh “Phép rửa của Chúa Kitô” của Verrocchio. Thiên thần của Leonardo được vẽ đẹp đến nỗi Verrocchio, sau khi nhìn thấy nó, đã thề sẽ không bao giờ cầm cọ vẽ nữa vì đã bị vượt qua bởi một người trẻ tuổi hơn mình.
Sự nghiệp nghệ thuật và những kiệt tác
Giai đoạn tại Florence và Milan
Sau khi hoàn thành thời kỳ học việc, Leonardo làm việc độc lập tại Florence trước khi chuyển đến Milan vào năm 1482 để phục vụ Công tước Ludovico Sforza. Trong thư gửi cho Công tước, Leonardo đã giới thiệu mình chủ yếu như một kỹ sư quân sự và kiến trúc sư, chỉ đề cập đến khả năng hội họa của mình ở cuối thư. Điều này cho thấy Leonardo tự coi mình không chỉ là một nghệ sĩ mà còn là một nhà phát minh và kỹ sư.
Trong thời gian tại Milan, Leonardo đã sáng tạo nhiều tác phẩm quan trọng, bao gồm “Bữa tối cuối cùng” (The Last Supper), một bức bích họa được vẽ cho nhà ăn của tu viện Santa Maria delle Grazie. Bức tranh mô tả khoảnh khắc Chúa Jesus thông báo rằng một trong số các tông đồ sẽ phản bội Người. Leonardo đã thể hiện xuất sắc phản ứng của từng tông đồ, tạo nên một tác phẩm đầy kịch tính và cảm xúc.
Mona Lisa – Kiệt tác vượt thời gian
“Mona Lisa” (La Gioconda) có lẽ là tác phẩm nổi tiếng nhất của Leonardo, được vẽ trong khoảng thời gian từ 1503 đến 1519. Bức chân dung này được cho là của Lisa Gherardini, vợ của một thương gia Florence tên Francesco del Giocondo. Tuy nhiên, danh tính thực sự của người mẫu vẫn còn là chủ đề tranh luận giữa các học giả.
Điều làm nên sự độc đáo của “Mona Lisa” là nụ cười bí ẩn của người phụ nữ, kỹ thuật sfumato (làm mờ đường nét) mà Leonardo đã hoàn thiện, và cách ông sử dụng phối cảnh để tạo ra chiều sâu. Bức tranh hiện được trưng bày tại Bảo tàng Louvre ở Paris và là một trong những tác phẩm nghệ thuật được bảo vệ nghiêm ngặt và có giá trị nhất thế giới.
Nụ cười của Mona Lisa đã trở thành biểu tượng văn hóa và là chủ đề của vô số nghiên cứu và giả thuyết. Một số nhà nghiên cứu cho rằng Leonardo đã sử dụng kỹ thuật quang học để tạo ra hiệu ứng nụ cười thay đổi tùy theo góc nhìn, trong khi những người khác lại cho rằng đó là kết quả của kỹ thuật sfumato tinh tế của ông.
Các tác phẩm nghệ thuật quan trọng khác
Ngoài “Mona Lisa” và “Bữa tối cuối cùng”, Leonardo còn sáng tạo nhiều kiệt tác khác như:
- “Người Vitruvius” (Vitruvian Man): Bản vẽ minh họa tỷ lệ lý tưởng của cơ thể người, kết hợp nghệ thuật với khoa học giải phẫu.
- “Trinh nữ và Chúa hài đồng với Thánh Anne” (The Virgin and Child with Saint Anne): Tác phẩm thể hiện sự tinh tế trong cách Leonardo xử lý ánh sáng và bố cục.
- “Bà Belle Ferronnière” (La Belle Ferronnière): Chân dung một phụ nữ quý tộc với phong cách đặc trưng của Leonardo.
- “Đức Mẹ trong hang đá” (The Virgin of the Rocks): Có hai phiên bản, một tại Bảo tàng Louvre và một tại Phòng trưng bày Quốc gia London.
Leonardo da Vinci – Nhà khoa học và nhà phát minh
Bên cạnh tài năng nghệ thuật, Leonardo còn là một nhà khoa học và nhà phát minh với tầm nhìn vượt xa thời đại của mình. Ông đã để lại hàng nghìn trang ghi chép và phác thảo về các chủ đề từ giải phẫu học đến kỹ thuật, thiên văn học, địa chất học, và thực vật học.
Nghiên cứu giải phẫu học
Leonardo là một trong những người đầu tiên thực hiện các nghiên cứu giải phẫu chi tiết trên cơ thể người. Ông đã mổ xẻ hơn 30 thi thể để hiểu rõ về cấu trúc cơ thể người, vẽ các bản phác thảo chi tiết về cơ bắp, xương, và các cơ quan nội tạng. Các bản vẽ giải phẫu của ông không chỉ chính xác về mặt khoa học mà còn là những tác phẩm nghệ thuật tuyệt đẹp.
Leonardo đã mô tả chính xác cấu trúc của tim, hệ thống mạch máu, và nhiều cơ quan khác. Ông cũng là người đầu tiên mô tả đúng về van tim và cách chúng hoạt động. Những nghiên cứu này vượt xa hiểu biết y học của thời đại ông và chỉ được xác nhận bởi khoa học hiện đại nhiều thế kỷ sau.
Các phát minh và thiết kế
Sổ tay của Leonardo chứa đầy các phác thảo về máy móc và thiết bị, nhiều trong số đó chỉ được chế tạo hàng trăm năm sau khi ông qua đời. Một số phát minh và thiết kế nổi bật của ông bao gồm:
- Máy bay và thiết bị bay: Leonardo đã thiết kế nhiều máy bay, bao gồm cả máy bay trực thăng, dù, và máy bay cánh quạt.
- Xe tăng và vũ khí: Ông phác thảo một chiếc xe tăng được bọc thép, súng máy, và nhiều vũ khí tiên tiến khác.
- Cầu tự quay: Thiết kế cầu có thể nhanh chóng lắp ráp và tháo dỡ cho mục đích quân sự.
- Bộ lặn: Leonardo đã thiết kế bộ đồ lặn với mặt nạ và ống thở.
- Robot: Ông đã phác thảo một “hiệp sĩ robot” có thể ngồi, đứng, và thực hiện các động tác cơ bản.
Mặc dù nhiều thiết kế của Leonardo không được thực hiện trong thời đại của ông, chúng đã chứng minh tầm nhìn xa và sự hiểu biết sâu sắc của ông về cơ học và vật lý. Các nhà khoa học hiện đại đã tái tạo một số phát minh của ông và phát hiện ra rằng nhiều trong số chúng hoàn toàn khả thi.
Phương pháp khoa học của Leonardo
Leonardo đã áp dụng phương pháp khoa học dựa trên quan sát và thực nghiệm, một cách tiếp cận tiên phong cho thời đại của ông. Ông tin rằng kiến thức phải dựa trên kinh nghiệm trực tiếp và quan sát thực tế, không chỉ dựa vào các văn bản cổ điển như thông lệ thời bấy giờ.
Ông viết: “Những ai lấy quyền uy làm lý lẽ thay vì lý lẽ làm quyền uy thì sử dụng không phải trí tuệ của họ mà là trí nhớ của họ.” Cách tiếp cận này đã đặt nền móng cho phương pháp khoa học hiện đại và đặt Leonardo trước thời đại của ông nhiều thế kỷ.
Cuộc sống cá nhân và tính cách
Leonardo là một nhân vật phức tạp với nhiều khía cạnh thú vị trong cuộc sống cá nhân. Ông là người ăn chay, yêu động vật và thường mua chim trong lồng để thả chúng tự do. Ông cũng là người thuận tay trái và thường viết ngược từ phải sang trái (viết gương), có thể để tránh làm nhòe mực khi viết hoặc để giữ bí mật các ghi chép của mình.
Về đời sống tình cảm, Leonardo không bao giờ kết hôn và không có con cái. Một số học giả cho rằng ông là người đồng tính, dựa trên các tài liệu lịch sử và việc ông bị buộc tội có hành vi đồng tính khi còn trẻ, mặc dù sau đó ông đã được minh oan. Ông có mối quan hệ gần gũi với một số học trò nam, đặc biệt là Gian Giacomo Caprotti (còn gọi là Salai), người đã sống với ông trong gần 30 năm, và Francesco Melzi, người sau này trở thành người thừa kế chính của ông.
Leonardo được mô tả là người có ngoại hình ấn tượng, phong cách ăn mặc sặc sỡ, và tính cách quyến rũ. Ông là một người kể chuyện tài ba và có khiếu hài hước. Tuy nhiên, ông cũng nổi tiếng với việc không hoàn thành nhiều dự án, một phần do sự hoàn hảo trong tính cách và sự quan tâm đến quá nhiều lĩnh vực khác nhau.
Những năm cuối đời và di sản
Những năm cuối đời, Leonardo đã phục vụ cho vua Francis I của Pháp, người đã cung cấp cho ông một ngôi nhà gần lâu đài hoàng gia tại Amboise. Ông qua đời tại đây vào ngày 2 tháng 5 năm 1519, ở tuổi 67, được cho là trong vòng tay của vua Francis.
Di sản của Leonardo da Vinci là vô cùng to lớn và đa dạng. Ông đã để lại khoảng 6,000 trang ghi chép và phác thảo, chỉ một phần nhỏ trong số đó đã được xuất bản trong thời đại của ông. Các ghi chép này đã được tập hợp thành nhiều tập khác nhau, bao gồm Codex Atlanticus, Codex Windsor, và Codex Leicester (được Bill Gates mua với giá 30.8 triệu đô la vào năm 1994).
Ảnh hưởng của Leonardo vượt xa lĩnh vực nghệ thuật. Ông đã đóng góp vào sự phát triển của giải phẫu học, kỹ thuật dân dụng, quang học, và thủy lực học. Phương pháp khoa học của ông, dựa trên quan sát và thực nghiệm, đã giúp định hình cách tiếp cận hiện đại đối với khoa học.
Trong nghệ thuật, kỹ thuật sfumato của Leonardo và cách xử lý ánh sáng và bóng đã ảnh hưởng đến nhiều thế hệ họa sĩ. Các kiệt tác của ông tiếp tục thu hút hàng triệu khách tham quan mỗi năm và là nguồn cảm hứng cho vô số tác phẩm văn học, phim ảnh, và nghệ thuật.
Leonardo da Vinci trong văn hóa đại chúng
Hình ảnh của Leonardo và các tác phẩm của ông đã trở thành một phần của văn hóa đại chúng toàn cầu. “Mona Lisa” là một trong những hình ảnh được nhận biết rộng rãi nhất trên thế giới và đã được tái tạo, mô phỏng, và tham chiếu trong vô số tác phẩm nghệ thuật, quảng cáo, và phim ảnh.
Cuộc đời và công trình của Leonardo đã truyền cảm hứng cho nhiều cuốn sách, phim, và chương trình truyền hình. Tiểu thuyết “Mật mã Da Vinci” của Dan Brown, mặc dù gây tranh cãi về tính chính xác lịch sử, đã góp phần làm tăng sự quan tâm của công chúng đối với Leonardo và các tác phẩm của ông.
Các bảo tàng trên khắp thế giới tổ chức các cuộc triển lãm về Leonardo, thu hút hàng triệu khách tham quan. Năm 2019, kỷ niệm 500 năm ngày mất của ông, đã chứng kiến nhiều sự kiện và triển lãm đặc biệt tôn vinh di sản của ông.
Kết luận
Leonardo da Vinci là hiện thân của tinh thần Phục Hưng – một người đàn ông với trí tò mò không giới hạn và tài năng trong nhiều lĩnh vực. Ông đã vượt qua ranh giới giữa nghệ thuật và khoa học, tạo ra những kiệt tác vượt thời gian và những phát minh tiên phong.
Điều làm nên sự vĩ đại của Leonardo không chỉ là tài năng phi thường của ông mà còn là cách ông nhìn thế giới. Ông thấy mối liên hệ giữa các hiện tượng tưởng chừng như không liên quan, từ dòng chảy của nước đến chuyển động của tim, từ bay của chim đến cơ chế của máy móc. Cách tiếp cận liên ngành này đã giúp ông đạt được những hiểu biết sâu sắc mà người khác không thể có được.
Năm thế kỷ sau khi qua đời, Leonardo da Vinci vẫn là biểu tượng của sự sáng tạo và đổi mới của con người. Ông đã chứng minh rằng với trí tò mò, quan sát cẩn thận, và tư duy không bị giới hạn bởi các quy ước, con người có thể đạt được những điều phi thường. Di sản của ông tiếp tục truyền cảm hứng cho chúng ta khám phá, đặt câu hỏi, và nhìn thế giới với con mắt tò mò và sáng tạo.
