Trương Liêu (张辽, 169-222), tự Văn Viễn (文远), là một trong những danh tướng nổi tiếng thời Tam Quốc. Ông được xem là một trong “Ngũ tử lương tướng” của Tào Ngụy, cùng với Trương Hách, Nhạc Tiến, Vu Cấm và Trương Hợp. Trương Liêu nổi tiếng với tài năng quân sự xuất chúng, lòng trung thành và đặc biệt là chiến công hiển hách tại trận Hợp Phì năm 215, khi ông cùng 800 quân đánh bại đội quân hùng mạnh của Tôn Quyền với hơn 100.000 binh sĩ.
Thời niên thiếu và sự nghiệp ban đầu
Trương Liêu sinh năm 169 tại Mạnh Tân, quận Duyện Châu (nay thuộc tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc). Ông xuất thân từ một gia đình bình thường, không phải dòng dõi quý tộc. Thời trẻ, Trương Liêu đã thể hiện tài năng quân sự và được Đổng Trác chú ý. Tuy nhiên, ông không phục vụ lâu dài dưới trướng Đổng Trác mà sau đó đã gia nhập lực lượng của Lã Bố.
Dưới trướng Lã Bố, Trương Liêu được trọng dụng và trở thành một trong những tướng lĩnh đắc lực nhất. Ông cùng Lã Bố chiến đấu trong nhiều trận đánh và được đánh giá cao về tài năng quân sự. Tuy nhiên, vận mệnh của Trương Liêu đã thay đổi khi Lã Bố bị Tào Tháo đánh bại tại Hạ Bì năm 198.
Gia nhập Tào Tháo và sự nghiệp thăng tiến
Sau khi Lã Bố bị Tào Tháo đánh bại và xử tử, Trương Liêu cùng nhiều tướng lĩnh khác của Lã Bố bị bắt. Trong khi nhiều người bị xử tử, Tào Tháo đã nhìn ra tài năng của Trương Liêu và quyết định tha mạng cho ông. Theo Tam Quốc Chí, Tào Tháo đã nói với Trương Liêu: “Ta biết ngươi là người tài, không muốn giết ngươi. Ngươi có thể phục vụ ta như đã phục vụ Lã Bố không?”
Trương Liêu đã quỳ xuống và thề trung thành với Tào Tháo. Từ đó, ông trở thành một trong những tướng lĩnh đắc lực nhất của Tào Tháo và không bao giờ phản bội lời thề của mình. Tào Tháo rất tin tưởng Trương Liêu và thường giao cho ông những nhiệm vụ quan trọng.
Dưới trướng Tào Tháo, Trương Liêu tham gia nhiều chiến dịch quan trọng như:
- Chiến dịch chống lại Viên Thiệu tại Quan Độ (200)
- Chiến dịch bình định Kinh Châu (208)
- Trận Xích Bích (208-209)
- Chiến dịch chống lại Tôn Quyền ở miền Nam (213-215)
Trận Hợp Phì – Chiến công hiển hách
Chiến công vĩ đại nhất của Trương Liêu là trận Hợp Phì năm 215, một trong những trận đánh nổi tiếng nhất thời Tam Quốc. Khi đó, Tào Tháo dẫn đại quân đi đánh Trương Lỗ ở Hán Trung, để lại Trương Liêu cùng một số tướng lĩnh khác bảo vệ Hợp Phì – một thành trì quan trọng ở biên giới phía nam của Tào Ngụy.
Tôn Quyền, thủ lĩnh của Đông Ngô, nhận thấy đây là cơ hội tốt để tấn công Hợp Phì khi Tào Tháo vắng mặt. Ông ta đích thân dẫn một đội quân hùng mạnh với hơn 100.000 quân tiến đánh Hợp Phì. Lúc này, Trương Liêu chỉ có khoảng 7.000 quân trấn giữ thành, trong đó có 800 quân tinh nhuệ dưới quyền trực tiếp của ông.
Thay vì phòng thủ bị động, Trương Liêu đã quyết định thực hiện một cuộc tấn công táo bạo. Ông chọn 800 quân tinh nhuệ nhất, đợi đến khi quân Đông Ngô vừa hạ trại và chưa kịp củng cố phòng ngự, đã bất ngờ tấn công vào trại địch. Cuộc tấn công đột ngột này đã gây hoảng loạn trong hàng ngũ quân Đông Ngô. Trương Liêu và quân của ông đã chiến đấu dũng mãnh, đánh thẳng vào trung tâm đội hình địch, khiến Tôn Quyền phải bỏ chạy để thoát thân.
Theo Tam Quốc Chí, Tôn Quyền sau này đã thừa nhận: “Trương Liêu chỉ với 800 quân mà khiến 100.000 quân của ta phải kinh hồn bạt vía, đây quả thực là một vị tướng kiệt xuất!”
Chiến thắng này không chỉ giúp bảo vệ Hợp Phì mà còn làm tăng uy danh của Trương Liêu trong thiên hạ. Tào Tháo khi nghe tin chiến thắng đã vô cùng vui mừng và phong Trương Liêu làm Đãng Khấu Tướng Quân, ban thưởng rất hậu hĩnh.
Tính cách và phẩm chất
Trương Liêu được mô tả là người có tính cách nghiêm túc, trầm tĩnh và rất trung thành. Ông là một vị tướng có kỷ luật cao, luôn đặt lợi ích của quân đội và nhà nước lên trên hết. Trương Liêu cũng nổi tiếng với sự dũng cảm và tài năng chiến lược.
Theo Tam Quốc Chí, Trương Liêu là người “trầm tĩnh, ít nói, nhưng khi ra trận thì dũng mãnh vô song”. Ông được biết đến với khả năng chỉ huy xuất sắc và tài năng trong việc huấn luyện quân đội. Dưới sự chỉ huy của ông, quân đội luôn có kỷ luật nghiêm minh và tinh thần chiến đấu cao.
Một đặc điểm nổi bật khác của Trương Liêu là lòng trung thành. Sau khi quy thuận Tào Tháo, ông đã trung thành tuyệt đối và không bao giờ có ý định phản bội, mặc dù có nhiều cơ hội. Điều này khiến Tào Tháo rất tin tưởng và trọng dụng ông.
Những năm cuối đời và di sản
Sau khi Tào Tháo qua đời vào năm 220, Trương Liêu tiếp tục phục vụ dưới trướng Tào Phi (con trai Tào Tháo) khi ông này lên ngôi Hoàng đế, lập ra nhà Ngụy. Tào Phi rất tôn trọng Trương Liêu và phong ông làm Tiền Tướng Quân, một trong những chức vụ quân sự cao nhất thời bấy giờ.
Trương Liêu qua đời vào năm 222 ở tuổi 54. Theo Tam Quốc Chí, khi Trương Liêu bệnh nặng, Tào Phi đích thân đến thăm và nói: “Nếu có thể lấy tuổi thọ của ta để kéo dài mạng sống cho khanh, ta sẽ không ngần ngại.” Sau khi Trương Liêu qua đời, Tào Phi đã tổ chức tang lễ long trọng và truy tặng ông tước hiệu Hầu.
Di sản của Trương Liêu vẫn còn được lưu truyền đến ngày nay. Ông được xem là một trong những vị tướng xuất sắc nhất thời Tam Quốc và là biểu tượng của lòng trung thành, dũng cảm và tài năng quân sự. Trong văn hóa đại chúng, Trương Liêu thường xuất hiện trong các tiểu thuyết, phim ảnh và trò chơi điện tử về thời Tam Quốc.
Đánh giá của các nhà sử học
Các nhà sử học đánh giá rất cao về Trương Liêu. Trong Tam Quốc Chí, Trần Thọ đã viết: “Trương Liêu là một vị tướng tài ba, dũng mãnh và trung thành. Ông đã lập nhiều chiến công hiển hách và là trụ cột của nhà Ngụy.”
Sách Tư Trị Thông Giám của Tư Mã Quang cũng có nhiều đoạn ca ngợi tài năng quân sự và phẩm chất đạo đức của Trương Liêu. Theo Tư Mã Quang, Trương Liêu là “một trong những vị tướng xuất sắc nhất thời Tam Quốc, có thể sánh ngang với Quan Vũ và Triệu Vân.”
Các nhà sử học hiện đại cũng đánh giá cao về Trương Liêu. Họ cho rằng chiến thắng của ông tại Hợp Phì là một trong những chiến công vĩ đại nhất trong lịch sử quân sự Trung Quốc, thể hiện tài năng chiến lược và khả năng chỉ huy xuất sắc của ông.
Trương Liêu trong văn hóa đại chúng
Trương Liêu là một nhân vật quan trọng trong tiểu thuyết Tam Quốc Diễn Nghĩa của La Quán Trung. Trong tiểu thuyết này, Trương Liêu được mô tả là một vị tướng dũng mãnh và trung thành, mặc dù vai trò của ông không được nhấn mạnh nhiều như một số nhân vật khác như Quan Vũ, Triệu Vân hay Lữ Mông.
Trong các bộ phim và series truyền hình về thời Tam Quốc, Trương Liêu thường được khắc họa là một vị tướng nghiêm nghị, trung thành và có tài năng quân sự xuất chúng. Trận Hợp Phì thường được tái hiện như một trong những trận đánh ngoạn mục nhất của thời kỳ này.
Trong các trò chơi điện tử như series “Dynasty Warriors” (Tam Quốc Vô Song), Trương Liêu là một nhân vật có sức mạnh đáng nể và thường được người chơi yêu thích. Ông cũng xuất hiện trong nhiều trò chơi chiến thuật dựa trên thời Tam Quốc khác.
Kết luận
Trương Liêu là một trong những danh tướng xuất sắc nhất thời Tam Quốc, với tài năng quân sự, lòng trung thành và phẩm chất đạo đức đáng ngưỡng mộ. Chiến công của ông tại Hợp Phì đã đi vào lịch sử như một trong những chiến thắng vĩ đại nhất của thời đại.
Mặc dù không được nhắc đến nhiều như Quan Vũ, Triệu Vân hay Lữ Mông trong văn hóa đại chúng, nhưng trong các tài liệu lịch sử, Trương Liêu luôn được đánh giá rất cao. Ông là biểu tượng của một vị tướng lĩnh lý tưởng: tài năng, dũng cảm, trung thành và có kỷ luật.
Di sản của Trương Liêu vẫn còn được lưu truyền đến ngày nay, không chỉ trong các tài liệu lịch sử mà còn trong văn hóa đại chúng. Ông là một trong những nhân vật lịch sử đáng ngưỡng mộ nhất của Trung Quốc và là nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ về sau.
