Vincent van Gogh (1853-1890) là một trong những họa sĩ có ảnh hưởng lớn nhất trong lịch sử nghệ thuật phương Tây. Mặc dù chỉ theo đuổi nghệ thuật trong khoảng một thập kỷ cuối đời và không được công nhận rộng rãi khi còn sống, nhưng di sản nghệ thuật của ông đã trở thành một phần không thể thiếu trong nền văn hóa thế giới. Tác phẩm “Đêm đầy sao” (The Starry Night) của ông được xem là một trong những kiệt tác vĩ đại nhất mọi thời đại, đại diện cho phong cách hậu ấn tượng độc đáo và tầm nhìn nghệ thuật đầy cảm xúc của Van Gogh.
Thời thơ ấu và những năm đầu đời
Vincent Willem van Gogh sinh ngày 30 tháng 3 năm 1853 tại Zundert, một làng nhỏ ở miền nam Hà Lan. Ông là con trai của Theodorus van Gogh, một mục sư Tin Lành, và Anna Cornelia Carbentus. Vincent là con cả trong số sáu người con của gia đình, và có mối quan hệ đặc biệt gắn bó với em trai Theo – người sau này trở thành người bảo trợ và hỗ trợ tài chính chính cho sự nghiệp nghệ thuật của ông.
Thời thơ ấu của Van Gogh khá cô đơn và trầm lặng. Ông được mô tả là một đứa trẻ nghiêm túc, nhạy cảm và thường tự cô lập mình. Từ nhỏ, Vincent đã thể hiện sự quan tâm đến thiên nhiên và thường xuyên đi dạo một mình để quan sát phong cảnh xung quanh – điều này sau này ảnh hưởng sâu sắc đến nghệ thuật của ông.
Năm 1869, khi mới 16 tuổi, Vincent bắt đầu làm việc cho công ty buôn bán nghệ thuật Goupil & Cie tại Hague. Công việc này mở ra cơ hội cho ông tiếp xúc với nhiều tác phẩm nghệ thuật, nhưng thời điểm này, ông vẫn chưa bắt đầu sự nghiệp hội họa của mình. Sau đó, ông được chuyển đến chi nhánh London và Paris, nhưng dần dần trở nên thất vọng với công việc kinh doanh nghệ thuật thương mại.
Hành trình tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống
Sau khi rời Goupil & Cie vào năm 1876, Van Gogh trải qua một giai đoạn khủng hoảng tinh thần và tìm kiếm mục đích sống. Ông đã thử sức với nhiều nghề nghiệp khác nhau, bao gồm giáo viên, nhân viên hiệu sách, và cuối cùng là theo đuổi con đường trở thành mục sư như cha mình.
Năm 1879, Van Gogh được cử đến vùng mỏ than Borinage ở Bỉ để làm mục sư truyền giáo. Tại đây, ông sống trong điều kiện cực kỳ khắc nghiệt, từ bỏ mọi tiện nghi vật chất để chia sẻ cuộc sống với những người thợ mỏ nghèo khổ. Ông tận tụy chăm sóc người bệnh, dạy học cho trẻ em và chia sẻ mọi thứ mình có với người nghèo. Tuy nhiên, cấp trên của ông không đánh giá cao phong cách sống khổ hạnh cực đoan này và cuối cùng đã chấm dứt nhiệm vụ của ông.
Trải nghiệm ở Borinage là bước ngoặt quan trọng trong cuộc đời Van Gogh. Chính tại đây, ông bắt đầu vẽ những người thợ mỏ và cảnh sống của họ, đánh dấu sự khởi đầu cho con đường nghệ thuật của mình. Ông viết trong một lá thư gửi cho em trai Theo: “Tôi phải tiếp tục vẽ những gì tôi cảm nhận, và cảm nhận những gì tôi vẽ.”
Sự nghiệp nghệ thuật bắt đầu
Năm 1880, ở tuổi 27, Van Gogh quyết định theo đuổi nghiêm túc con đường hội họa. Ông tự học vẽ thông qua sách hướng dẫn, sao chép các tác phẩm của những họa sĩ mà ông ngưỡng mộ, và thực hành không ngừng nghỉ. Trong những năm đầu, phong cách của ông chịu ảnh hưởng lớn từ các họa sĩ Hà Lan như Rembrandt và các họa sĩ hiện thực như Jean-François Millet.
Giai đoạn đầu trong sự nghiệp nghệ thuật của Van Gogh (1880-1885) thường được gọi là “thời kỳ Hà Lan”. Các tác phẩm trong giai đoạn này có tông màu tối, chủ đề chính là cuộc sống của nông dân và người lao động. Tác phẩm nổi tiếng nhất của thời kỳ này là “Những người ăn khoai tây” (The Potato Eaters, 1885) – một bức tranh miêu tả một gia đình nông dân nghèo đang ăn bữa tối dưới ánh đèn dầu mờ ảo.
Về bức tranh này, Van Gogh viết: “Tôi đã cố gắng nhấn mạnh rằng những người này, ăn khoai tây dưới ánh đèn, đã đào đất bằng chính đôi tay mà họ đang đặt trong đĩa. Vì vậy, bức tranh nói về lao động thủ công và về việc họ đã kiếm được thức ăn một cách trung thực.”
Paris và ảnh hưởng của trường phái ấn tượng
Năm 1886, Van Gogh chuyển đến Paris để sống cùng em trai Theo, người đang làm việc cho một phòng trưng bày nghệ thuật. Thời gian ở Paris là giai đoạn chuyển mình quan trọng trong phong cách nghệ thuật của ông. Tại đây, ông được tiếp xúc với các tác phẩm của các họa sĩ ấn tượng như Claude Monet, Edgar Degas và Camille Pissarro, cũng như nghệ thuật Nhật Bản đang trở nên phổ biến ở châu Âu thời bấy giờ.
Dưới ảnh hưởng của những trào lưu mới này, bảng màu của Van Gogh trở nên sáng hơn và kỹ thuật vẽ của ông cũng thay đổi đáng kể. Ông bắt đầu sử dụng những nét cọ ngắn, mạnh mẽ và những màu sắc tương phản rực rỡ. Tại Paris, ông cũng kết bạn với nhiều họa sĩ tiên phong khác như Paul Gauguin, Henri de Toulouse-Lautrec và Émile Bernard.
Tuy nhiên, cuộc sống ở Paris cũng đầy căng thẳng đối với Van Gogh. Ông uống rượu quá nhiều, ăn uống không điều độ và thường xuyên tranh cãi với các họa sĩ khác. Sức khỏe của ông bắt đầu suy giảm, và sau hai năm, ông quyết định rời Paris để tìm kiếm một môi trường yên bình hơn.
Arles và thời kỳ sáng tạo mạnh mẽ nhất
Tháng 2 năm 1888, Van Gogh chuyển đến Arles, một thị trấn nhỏ ở miền nam Pháp, với hy vọng tìm thấy ánh sáng và màu sắc rực rỡ của vùng Provence. Thời gian ở Arles được xem là giai đoạn sáng tạo mạnh mẽ và phong phú nhất trong sự nghiệp của ông. Trong vòng 15 tháng, ông đã sáng tác hơn 200 bức tranh, bao gồm nhiều kiệt tác như “Hoa hướng dương”, “Phòng ngủ ở Arles”, “Quán cà phê đêm” và “Cây hạnh nhân nở hoa”.
Tại Arles, Van Gogh phát triển phong cách đặc trưng của mình với những nét cọ xoáy tròn, màu sắc rực rỡ và cảm xúc mãnh liệt. Ông viết cho em trai: “Thay vì cố gắng tái hiện chính xác những gì tôi thấy trước mắt, tôi sử dụng màu sắc một cách tùy ý hơn để tự diễn đạt mạnh mẽ hơn.”
Với ước mơ thành lập một cộng đồng nghệ sĩ, Van Gogh đã mời Paul Gauguin đến sống và làm việc cùng mình tại “Ngôi nhà vàng” ở Arles. Tuy nhiên, sự hợp tác này kết thúc trong thảm kịch. Sau nhiều cuộc tranh cãi gay gắt, vào một đêm tháng 12 năm 1888, Van Gogh đã cắt một phần tai của mình trong cơn khủng hoảng tinh thần và tặng nó cho một cô gái điếm địa phương. Sự kiện này đánh dấu sự khởi đầu của một loạt các cơn khủng hoảng tâm thần nghiêm trọng.
Saint-Rémy và những năm cuối đời
Sau sự cố cắt tai, Van Gogh tự nguyện vào điều trị tại bệnh viện tâm thần Saint-Paul-de-Mausole ở Saint-Rémy-de-Provence vào tháng 5 năm 1889. Trong thời gian một năm tại đây, mặc dù phải đối mặt với những cơn khủng hoảng tâm thần định kỳ, ông vẫn tiếp tục sáng tác với một năng suất đáng kinh ngạc, hoàn thành khoảng 150 bức tranh.
Chính trong thời gian ở Saint-Rémy, Van Gogh đã sáng tác một trong những kiệt tác nổi tiếng nhất của mình – “Đêm đầy sao” (The Starry Night). Bức tranh này, với bầu trời xoáy tròn đầy sao và mặt trăng lưỡi liềm sáng rực trên ngôi làng yên bình, thể hiện tầm nhìn nội tâm mạnh mẽ của ông và đã trở thành một trong những hình ảnh được nhận biết rộng rãi nhất trong nghệ thuật phương Tây.
Tháng 5 năm 1890, sau khi rời bệnh viện tâm thần, Van Gogh chuyển đến Auvers-sur-Oise, một ngôi làng gần Paris, để được điều trị bởi Tiến sĩ Paul Gachet – một bác sĩ và cũng là người yêu nghệ thuật. Trong những tháng cuối cùng của cuộc đời, ông sáng tác với tốc độ chóng mặt, hoàn thành hơn 70 bức tranh trong 70 ngày.
Tuy nhiên, trạng thái tinh thần của Van Gogh tiếp tục xấu đi. Vào ngày 27 tháng 7 năm 1890, trong một cánh đồng gần Auvers, ông đã tự bắn vào ngực mình. Ông qua đời hai ngày sau đó, ngày 29 tháng 7, với sự có mặt của người em trai Theo. Những lời cuối cùng của ông được cho là “La tristesse durera toujours” (Nỗi buồn sẽ kéo dài mãi mãi).
“Đêm đầy sao” – Kiệt tác bất tử
“Đêm đầy sao” (The Starry Night) được sáng tác vào tháng 6 năm 1889, khi Van Gogh đang điều trị tại bệnh viện tâm thần ở Saint-Rémy. Bức tranh miêu tả khung cảnh nhìn từ cửa sổ phòng của ông, nhưng không phải là một bản sao chính xác của thực tế mà là một sự kết hợp giữa quan sát và tưởng tượng.
Bầu trời đêm xoáy tròn với những ngôi sao và mặt trăng sáng rực chiếm phần lớn bức tranh, trong khi phía dưới là một ngôi làng yên bình với nhà thờ có tháp chuông nhọn nổi bật. Phong cách xoáy tròn đặc trưng và việc sử dụng màu xanh dương, vàng và trắng tạo nên một cảm giác chuyển động và năng lượng mạnh mẽ.
Về ý nghĩa của bức tranh, các nhà phê bình nghệ thuật đã đưa ra nhiều cách diễn giải khác nhau. Một số người cho rằng đó là biểu hiện của trạng thái tinh thần bất ổn của Van Gogh, trong khi những người khác xem nó như một biểu tượng của niềm hy vọng và sự siêu việt tâm linh. Bản thân Van Gogh dường như có cảm xúc lẫn lộn về tác phẩm này, ông hiếm khi đề cập đến nó trong các lá thư của mình.
Ngày nay, “Đêm đầy sao” được trưng bày tại Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại (MoMA) ở New York và đã trở thành một trong những tác phẩm nghệ thuật được nhận biết rộng rãi nhất trên thế giới, xuất hiện trong vô số sách, áp phích, sản phẩm thương mại và thậm chí trong văn hóa đại chúng như phim ảnh và âm nhạc.
Phong cách nghệ thuật và kỹ thuật
Phong cách nghệ thuật của Van Gogh thường được phân loại vào trường phái hậu ấn tượng, một thuật ngữ rộng dùng để mô tả các họa sĩ làm việc trong những năm cuối thế kỷ 19, những người đã phát triển từ chủ nghĩa ấn tượng nhưng đi theo hướng riêng của mình. Tuy nhiên, phong cách của Van Gogh rất độc đáo và khó phân loại một cách chính xác.
Một số đặc điểm nổi bật trong kỹ thuật và phong cách của ông bao gồm:
- Nét cọ mạnh mẽ và có hướng: Van Gogh sử dụng những nét cọ dày, mạnh mẽ và có định hướng rõ ràng, tạo nên cảm giác chuyển động và năng lượng trong tranh.
- Màu sắc rực rỡ và tương phản: Ông thường sử dụng các màu nguyên chất, tươi sáng và đặt chúng cạnh nhau để tạo ra hiệu ứng tương phản mạnh mẽ.
- Impasto: Kỹ thuật đắp sơn dày lên bề mặt tranh, tạo ra kết cấu ba chiều có thể nhìn thấy rõ ràng.
- Biểu hiện cảm xúc: Tranh của Van Gogh không chỉ đơn thuần tái hiện thực tế mà còn thể hiện cảm xúc và trạng thái tinh thần của ông.
- Biến dạng có chủ ý: Ông thường biến dạng các đối tượng và phong cảnh để tăng cường tác động cảm xúc.
Van Gogh cũng chịu ảnh hưởng từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm nghệ thuật Nhật Bản (đặc biệt là các bản khắc gỗ ukiyo-e), nghệ thuật dân gian, và các họa sĩ đương thời như Paul Gauguin và Georges Seurat.
Di sản và ảnh hưởng
Mặc dù chỉ bán được một bức tranh duy nhất trong suốt cuộc đời, Van Gogh đã để lại một di sản nghệ thuật phi thường với khoảng 860 bức tranh sơn dầu và hơn 1.300 bản vẽ, phác thảo và tranh màu nước. Sau cái chết của ông, danh tiếng của ông dần dần tăng lên nhờ nỗ lực không mệt mỏi của Johanna van Gogh-Bonger, vợ góa của Theo (người đã qua đời chỉ 6 tháng sau Vincent).
Ảnh hưởng của Van Gogh đối với nghệ thuật hiện đại là vô cùng sâu rộng. Phong cách biểu hiện mạnh mẽ và việc sử dụng màu sắc táo bạo của ông đã truyền cảm hứng cho nhiều trường phái nghệ thuật quan trọng trong thế kỷ 20, bao gồm chủ nghĩa biểu hiện, chủ nghĩa dã thú và thậm chí cả nghệ thuật trừu tượng.
Ngày nay, các tác phẩm của Van Gogh thuộc về những bức tranh có giá trị nhất thế giới. Bức “Chân dung Bác sĩ Gachet” của ông đã từng được bán với giá 82,5 triệu đô la vào năm 1990 (tương đương khoảng 172 triệu đô la theo giá trị năm 2021). Bảo tàng Van Gogh ở Amsterdam, nơi lưu giữ bộ sưu tập lớn nhất các tác phẩm của ông, thu hút hơn 2 triệu khách tham quan mỗi năm.
Ngoài giá trị nghệ thuật, câu chuyện cuộc đời bi kịch của Van Gogh cũng đã trở thành một phần của huyền thoại văn hóa. Hình ảnh của người nghệ sĩ bị hiểu lầm, đấu tranh với bệnh tâm thần nhưng vẫn tạo ra những tác phẩm đẹp đẽ đã trở thành một nguyên mẫu mạnh mẽ trong văn hóa đại chúng. Cuộc đời ông đã được tái hiện trong nhiều cuốn sách, phim ảnh và thậm chí cả bộ phim hoạt hình đoạt giải Oscar “Loving Vincent” (2017), bộ phim hoạt hình đầu tiên được vẽ hoàn toàn bằng sơn dầu.
Những lá thư – Cửa sổ vào tâm hồn Van Gogh
Ngoài các tác phẩm nghệ thuật, Van Gogh còn để lại một kho tàng quý giá khác: hơn 800 lá thư, phần lớn được gửi cho em trai Theo. Những lá thư này cung cấp một cái nhìn sâu sắc về tư tưởng, quá trình sáng tạo và cuộc đấu tranh nội tâm của ông.
Trong các lá thư, Van Gogh thảo luận chi tiết về triết lý nghệ thuật, kỹ thuật, nguồn cảm hứng và tham vọng của mình. Ông cũng chia sẻ về những khó khăn tài chính, vấn đề sức khỏe và cảm xúc phức tạp của mình. Ngôn ngữ trong thư của ông thường rất văn học và sâu sắc, cho thấy ông không chỉ là một họa sĩ tài năng mà còn là một người viết có năng khiếu.
Một trích đoạn nổi tiếng từ thư của ông: “Tôi thường nghĩ rằng đêm còn sống động và phong phú màu sắc hơn cả ngày… Trong ánh sáng mạnh mẽ nhất của ban ngày, tôi cảm thấy nỗi sợ hãi của một người biết rằng đằng sau vẻ bề ngoài tươi sáng của cuộc sống là vô số bi kịch.”
Bộ sưu tập thư từ của Van Gogh đã được xuất bản và dịch sang nhiều ngôn ngữ, trở thành một nguồn tài liệu vô giá cho các học giả nghệ thuật và những người ngưỡng mộ muốn hiểu sâu hơn về con người và nghệ thuật của ông.
Kết luận
Vincent van Gogh là hiện thân của nghệ sĩ đích thực – người sống và sáng tạo với toàn bộ tâm hồn mình, bất chấp những khó khăn và thất bại. Cuộc đời ngắn ngủi 37 năm của ông đầy rẫy những đau khổ và thất vọng, nhưng di sản nghệ thuật ông để lại đã vượt qua mọi ranh giới của thời gian và không gian để chạm đến trái tim của hàng triệu người trên khắp thế giới.
Qua những nét cọ xoáy tròn đầy cảm xúc và màu sắc rực rỡ, Van Gogh đã truyền tải cái nhìn độc đáo của mình về thế giới – một thế giới không chỉ như nó hiện hữu mà còn như ông cảm nhận nó. Từ những cánh đồng lúa mì vàng rực dưới ánh mặt trời đến bầu trời đêm xoáy tròn đầy sao, nghệ thuật của ông là lời nhắc nhở về sức mạnh chuyển hóa của vẻ đẹp và khả năng của con người trong việc tìm thấy ý nghĩa ngay cả trong những hoàn cảnh khó khăn nhất.
Như chính Van Gogh đã viết: “Tôi không biết có gì đúng hơn là yêu quý những người khiến cuộc sống trở nên đẹp đẽ hơn với sự hiện diện của họ, những người làm cho người khác cảm thấy cuộc sống đáng sống và đáng yêu.” Thông qua nghệ thuật của mình, ông đã làm được chính điều đó – làm cho cuộc sống của vô số người trở nên đẹp đẽ hơn, ngay cả khi cuộc sống của chính ông đầy rẫy những đau khổ.
Di sản của Vincent van Gogh không chỉ nằm ở những kiệt tác nghệ thuật ông để lại mà còn ở câu chuyện cuộc đời đầy cảm hứng của ông – câu chuyện về niềm đam mê, sự kiên trì và sức mạnh chuyển hóa của nghệ thuật. Như ông đã từng nói: “Tôi mơ về việc vẽ, và rồi tôi vẽ giấc mơ của mình.” Và thông qua những giấc mơ được vẽ nên đó, ông vẫn tiếp tục truyền cảm hứng cho chúng ta đến tận ngày nay.
