Nikola Tesla là một trong những nhà khoa học, nhà phát minh vĩ đại nhất trong lịch sử nhân loại. Ông được biết đến như một thiên tài kỳ lạ, người đã đặt nền móng cho công nghệ hiện đại với hàng trăm phát minh, đặc biệt là hệ thống điện xoay chiều đã cách mạng hóa cách thế giới sử dụng điện năng. Bài viết này sẽ khám phá cuộc đời, những đóng góp quan trọng và di sản của Nikola Tesla – người đã thay đổi thế giới nhưng lại thường bị lịch sử bỏ quên.
Thời niên thiếu và những năm đầu đời
Nikola Tesla sinh ngày 10 tháng 7 năm 1856 tại làng Smiljan, thuộc Đế chế Áo-Hung (nay thuộc Croatia). Ông là con trai của một linh mục Chính thống giáo Serbia tên là Milutin Tesla và mẹ là Đuka Tesla (sinh Mandić), một người phụ nữ thông minh và sáng tạo dù không được học hành chính quy.
Ngay từ nhỏ, Tesla đã thể hiện trí thông minh phi thường và khả năng tưởng tượng đáng kinh ngạc. Ông có thể thực hiện các phép tính phức tạp trong đầu và có trí nhớ hình ảnh đặc biệt. Tesla từng nói rằng ông có thể hình dung các phát minh của mình một cách chi tiết trong tâm trí trước khi thực sự chế tạo chúng.
Tesla theo học tại Đại học Kỹ thuật Graz ở Áo và sau đó là Đại học Prague, nhưng không hoàn thành bằng cấp chính thức. Tuy nhiên, kiến thức rộng lớn về toán học và vật lý của ông đã tạo nền tảng vững chắc cho sự nghiệp phát minh sau này.
Cuộc đời và sự nghiệp
Những năm đầu làm việc tại châu Âu
Sự nghiệp của Tesla bắt đầu khi ông làm việc cho Công ty Điện thoại Budapest vào năm 1881. Chính tại đây, trong một lần đi dạo ở công viên, Tesla đã có khoảnh khắc eureka khi nghĩ ra nguyên lý của động cơ điện cảm ứng – một trong những phát minh quan trọng nhất của ông.
Năm 1882, Tesla chuyển đến Paris làm việc cho Continental Edison Company, nơi ông đã cải tiến các thiết bị của Edison. Tuy nhiên, tầm nhìn của Tesla về hệ thống điện xoay chiều (AC) đã bắt đầu hình thành, khác biệt hoàn toàn với hệ thống điện một chiều (DC) mà Thomas Edison đang phát triển.
Di cư đến Mỹ và làm việc với Edison
Năm 1884, Tesla đến New York với chỉ 4 xu trong túi, một số bài thơ và các tính toán cho một máy bay. Ông được giới thiệu làm việc trực tiếp với Thomas Edison. Ban đầu, Edison ấn tượng với tài năng của Tesla, nhưng mối quan hệ của họ nhanh chóng trở nên căng thẳng.
Câu chuyện nổi tiếng kể rằng Edison đã hứa trả cho Tesla 50.000 đô la nếu ông có thể cải thiện các máy phát điện một chiều của Edison. Sau nhiều tháng làm việc không mệt mỏi, Tesla đã hoàn thành nhiệm vụ, nhưng Edison lại nói rằng ông chỉ đùa về khoản tiền thưởng. Thay vào đó, Edison chỉ đề nghị tăng lương cho Tesla từ 18 lên 25 đô la mỗi tuần. Tesla từ chối và từ bỏ công việc.
Cuộc chiến dòng điện và sự hợp tác với Westinghouse
Sau khi rời khỏi công ty của Edison, Tesla thành lập công ty riêng và phát triển các thiết bị sử dụng điện xoay chiều. Năm 1888, ông nhận được các bằng sáng chế cho động cơ điện cảm ứng và hệ thống truyền tải điện xoay chiều đa pha.
George Westinghouse, một doanh nhân và kỹ sư, nhận ra tiềm năng của hệ thống điện xoay chiều của Tesla và mua các bằng sáng chế của ông với giá 60.000 đô la cùng thỏa thuận trả tiền bản quyền. Sự hợp tác này đã dẫn đến “Cuộc chiến dòng điện” nổi tiếng với Edison, người kiên quyết ủng hộ hệ thống điện một chiều.
Edison đã tiến hành chiến dịch bôi nhọ điện xoay chiều, thậm chí còn điện giật công khai các động vật để chứng minh rằng điện xoay chiều nguy hiểm. Tuy nhiên, những ưu điểm vượt trội của hệ thống điện xoay chiều – khả năng truyền tải điện năng đi xa với tổn thất thấp – cuối cùng đã giúp nó chiến thắng.
Chiến thắng quyết định đến vào năm 1893 khi Westinghouse và Tesla giành được hợp đồng cung cấp điện cho Hội chợ Thế giới Chicago, và sau đó là dự án thủy điện tại thác Niagara vào năm 1895. Những thành công này đã thiết lập điện xoay chiều là tiêu chuẩn cho lưới điện toàn cầu mà chúng ta vẫn sử dụng đến ngày nay.
Những phát minh và đóng góp quan trọng
Hệ thống điện xoay chiều
Đóng góp quan trọng nhất của Tesla là phát triển và hoàn thiện hệ thống điện xoay chiều. Không giống như điện một chiều của Edison chỉ có thể truyền tải hiệu quả trong khoảng cách ngắn, điện xoay chiều có thể được truyền đi hàng trăm dặm với tổn thất tối thiểu nhờ khả năng tăng và giảm điện áp thông qua máy biến áp.
Tesla đã phát triển toàn bộ hệ thống, bao gồm máy phát điện, động cơ, máy biến áp và đường dây truyền tải. Ông cũng phát minh ra hệ thống điện đa pha, cho phép truyền tải điện năng hiệu quả hơn và là nền tảng cho lưới điện hiện đại.
Cuộn dây Tesla và truyền tải điện không dây
Cuộn dây Tesla, được phát minh vào năm 1891, là một biến thế cộng hưởng có thể tạo ra điện áp cực cao, tần số cao. Thiết bị này không chỉ tạo ra những tia sét nhân tạo ấn tượng mà còn là bước đầu tiên trong tầm nhìn của Tesla về truyền tải điện không dây.
Tesla tin rằng điện có thể được truyền đi khắp thế giới mà không cần dây dẫn. Ông đã xây dựng tháp Wardenclyffe ở Long Island, New York, với mục đích chứng minh khả năng truyền tải điện không dây xuyên Đại Tây Dương. Dự án này không được hoàn thành do thiếu kinh phí, nhưng các nguyên lý của nó đã góp phần vào sự phát triển của công nghệ không dây hiện đại.
Đèn huỳnh quang và đèn không dây
Tesla đã phát triển các loại đèn huỳnh quang và đèn phóng điện trước khi chúng trở nên phổ biến. Ông cũng chứng minh khả năng thắp sáng bóng đèn không dây bằng cách truyền năng lượng qua không khí – một nguyên lý hiện được sử dụng trong các thiết bị sạc không dây.
Điều khiển từ xa và cơ sở của robot học
Năm 1898, tại Triển lãm Điện Madison Square Garden, Tesla đã gây kinh ngạc khi trình diễn một chiếc thuyền có thể được điều khiển từ xa bằng sóng vô tuyến. Đây được coi là thiết bị điều khiển từ xa đầu tiên trên thế giới và là tiền thân của robot hiện đại.
Tesla gọi phát minh này là “teleautomaton” và dự đoán một tương lai với các máy móc thông minh có thể thực hiện các nhiệm vụ nguy hiểm thay cho con người. Ông đã đúng – ngày nay robot được sử dụng rộng rãi trong công nghiệp, y tế và thậm chí trong các nhiệm vụ khám phá không gian.
Đóng góp cho truyền thông vô tuyến
Tesla là một trong những người tiên phong trong lĩnh vực truyền thông vô tuyến. Ông đã phát triển các thiết bị phát và thu sóng vô tuyến và được cấp bằng sáng chế cho nhiều công nghệ cơ bản trong lĩnh vực này.
Mặc dù Guglielmo Marconi thường được ghi nhận là người phát minh ra radio, nhưng Tòa án Tối cao Hoa Kỳ đã công nhận vào năm 1943 (sau khi Tesla qua đời) rằng các bằng sáng chế cơ bản của Marconi đã vi phạm các bằng sáng chế trước đó của Tesla.
Tính cách và đặc điểm cá nhân
Tesla là một nhân vật kỳ lạ với nhiều đặc điểm và thói quen độc đáo. Ông có trí nhớ hình ảnh phi thường, có thể hình dung các thiết kế phức tạp trong đầu mà không cần vẽ ra. Ông cũng có khả năng nói thông thạo tám ngôn ngữ.
Ông là người theo chủ nghĩa hoàn hảo và có nhiều nỗi ám ảnh kỳ lạ. Tesla ghét đồ trang sức, đặc biệt là ngọc trai, và có nỗi sợ hãi với vi trùng. Ông thường yêu cầu 18 khăn ăn trong bữa tối và thích mọi thứ chia hết cho 3.
Tesla không bao giờ kết hôn, cho rằng sự độc thân giúp ông tập trung vào công việc khoa học. Ông từng nói: “Tôi không nghĩ rằng bạn có thể gọi tên một nhà phát minh vĩ đại nào đã có hạnh phúc trong đời sống gia đình.”
Mặc dù có nhiều cơ hội kiếm tiền từ các phát minh của mình, Tesla không bao giờ quan tâm đến sự giàu có. Ông thường từ bỏ các khoản tiền bản quyền và đầu tư tất cả vào các thí nghiệm mới. Điều này một phần giải thích tại sao ông qua đời trong cảnh nghèo khó.
Những năm cuối đời và di sản
Sự suy giảm và những năm cuối đời
Sau thất bại của dự án Wardenclyffe, tình hình tài chính của Tesla ngày càng xấu đi. Ông tiếp tục phát minh và nhận được các bằng sáng chế, nhưng không còn đạt được thành công thương mại lớn.
Trong những năm cuối đời, Tesla sống trong các khách sạn ở New York, thường chuyển chỗ ở khi không thể trả tiền phòng. Ông phát triển tình cảm đặc biệt với chim bồ câu và dành nhiều thời gian cho việc cho chúng ăn tại Công viên Bryant.
Tesla qua đời trong cô đơn vào ngày 7 tháng 1 năm 1943, ở tuổi 86, tại khách sạn New Yorker. Nguyên nhân cái chết được xác định là nhồi máu cơ tim. Khi ông mất, Cục Điều tra Liên bang Hoa Kỳ (FBI) đã tịch thu nhiều tài liệu và ghi chú của ông vì lo ngại về các phát minh có thể ảnh hưởng đến an ninh quốc gia.
Di sản và sự công nhận muộn màng
Mặc dù Tesla không được công nhận đúng mức trong suốt cuộc đời, di sản của ông đã được đánh giá cao hơn sau khi ông qua đời. Đơn vị đo cường độ từ trường trong hệ SI được đặt tên là “tesla” để vinh danh ông vào năm 1960.
Ngày nay, Tesla được coi là một trong những nhà phát minh vĩ đại nhất mọi thời đại. Công ty xe điện Tesla Motors đã lấy tên ông để tôn vinh đóng góp của ông cho khoa học điện. Nhiều sách, phim và triển lãm đã được tạo ra để kể về cuộc đời và công trình của ông.
Năm 2003, một nhóm kỹ sư đã xây dựng lại tháp Wardenclyffe để tạo ra những tia sét nhân tạo dài nhất từng được tạo ra – 51 mét, vượt xa kỷ lục trước đó là 32 mét. Điều này chứng minh rằng các nguyên lý của Tesla vẫn có giá trị trong thời đại hiện đại.
Những phát minh và ý tưởng tiên phong khác
Máy bay thẳng đứng
Tesla đã thiết kế một loại máy bay có thể cất cánh và hạ cánh thẳng đứng, tương tự như máy bay VTOL (Vertical Take-Off and Landing) hiện đại. Ông đã nhận được bằng sáng chế cho thiết kế này vào năm 1928, nhiều thập kỷ trước khi công nghệ này trở nên khả thi.
Năng lượng tự do
Một trong những tầm nhìn táo bạo nhất của Tesla là về “năng lượng tự do” – ý tưởng rằng năng lượng có thể được khai thác từ môi trường xung quanh, đặc biệt là từ điện trong khí quyển. Ông tin rằng điện có thể được thu thập và phân phối miễn phí cho tất cả mọi người, một khái niệm đã gây tranh cãi trong thời đại của ông và vẫn còn gây tranh cãi đến ngày nay.
Vũ khí năng lượng định hướng
Trong những năm cuối đời, Tesla tuyên bố đã phát triển một loại “vũ khí tia chùm” có thể bắn hạ máy bay từ khoảng cách 400 km. Ông gọi nó là “tia hòa bình” và tin rằng nó sẽ làm cho chiến tranh trở nên lỗi thời bằng cách tạo ra một “bức tường bảo vệ” cho các quốc gia. Mặc dù nhiều người hoài nghi, nhưng một số khía cạnh của ý tưởng này có thể đã ảnh hưởng đến sự phát triển của các hệ thống vũ khí năng lượng định hướng hiện đại.
Kết luận
Nikola Tesla là một thiên tài với tầm nhìn vượt xa thời đại của mình. Những phát minh và ý tưởng của ông đã đặt nền móng cho nhiều công nghệ hiện đại mà chúng ta coi là hiển nhiên ngày nay. Hệ thống điện xoay chiều của ông đã cách mạng hóa cách thế giới sử dụng điện năng và vẫn là nền tảng của lưới điện toàn cầu.
Mặc dù Tesla không đạt được sự giàu có và danh tiếng tương xứng với tầm quan trọng của các phát minh của mình trong suốt cuộc đời, nhưng di sản của ông đã được đánh giá cao hơn theo thời gian. Ngày nay, ông được công nhận là một trong những nhà phát minh vĩ đại nhất và có ảnh hưởng nhất trong lịch sử.
Câu chuyện về Nikola Tesla không chỉ là câu chuyện về một nhà khoa học xuất chúng mà còn là lời nhắc nhở về tầm quan trọng của tầm nhìn, sự kiên trì và sự hy sinh cá nhân trong việc thúc đẩy tiến bộ của nhân loại. Như Tesla từng nói: “Tôi không quan tâm đến việc họ đánh cắp ý tưởng của tôi… Tôi quan tâm đến việc họ không có ý tưởng của riêng họ.” Tinh thần đổi mới không ngừng này đã định hình thế giới hiện đại và tiếp tục truyền cảm hứng cho các thế hệ nhà khoa học và nhà phát minh tương lai.
